विश्व बौद्धिक सम्पत्ति दिवस: सिर्जनशीलता र नवप्रवर्तनको सम्मान

प्रत्येक वर्ष अप्रिल २६ तारिखमा विश्वभर विश्व बौद्धिक सम्पत्ति दिवस मनाइन्छ। यो दिवसले सिर्जनशीलता, नवप्रवर्तन (innovation), र बौद्धिक सम्पत्तिको संरक्षणको महत्वबारे जनचेतना फैलाउने उद्देश्य लिएको हुन्छ। यस दिवसको आयोजनाको सुरुवात सन् २००० मा गरिएको हो, जसको नेतृत्व विश्व बौद्धिक सम्पत्ति संगठन (WIPO) ले गरेको थियो।  विज्ञान तथा प्रविधि, कला तथा साहित्य र उद्योग तथा व्यापार क्षेत्रको विकास, विस्तार र प्रवद्र्धनमा सघाउ पु¥याउने उद्देश्यले विश्वभर हरेक वर्ष विश्व बौद्धिक सम्पत्ति दिवस मनाइने गरिएको छ ।

 "बौद्धिक सम्पत्ति र संगीत: बौद्धिक सम्पत्तिको ताल महसुस गरौं"

सन् २०२५ को विश्व बौद्धिक सम्पत्ति दिवसको नारा "IP and Music: Feel the Beat of IP" हो, जसको नेपाली अनुवाद "बौद्धिक सम्पत्ति र संगीत: बौद्धिक सम्पत्तिको ताल महसुस गरौं" हुन सक्छ।

यस वर्षको नारा संगीत र बौद्धिक सम्पत्तिको सम्बन्धमा केन्द्रित छ, जसले संगीत उद्योगमा सिर्जनशीलता, नवप्रवर्तन, र बौद्धिक सम्पत्तिको अधिकारको भूमिकालाई उजागर गर्दछ।

बौद्धिक सम्पत्ति भनेको के हो?

बौद्धिक सम्पत्ति भन्नाले मानिसको मस्तिष्कबाट उत्पन्न हुने सिर्जनशील कार्यहरू जस्तै– साहित्यिक र कलात्मक कृति, आविष्कार, डिजाईन, नाम, चिन्ह र अन्य व्यावसायिक पहिचानहरूलाई जनाइन्छ। बौद्धिक सम्पत्तिलाई मुख्यतया चारवटा श्रेणीमा वर्गीकृत गर्न सकिन्छ:

प्रतिलिपि अधिकार (Copyright)

पेटेन्ट (Patent)

डिजाइन अधिकार (Industrial Design)

व्यापार चिन्ह (Trademark)

यी सम्पत्तिहरूको संरक्षणले आविष्कारकर्तालाई उनीहरूको श्रम र लगानीको प्रतिफल सुनिश्चित गर्न सहयोग पुर्‍याउँछ।

दिवस मनाउने उद्देश्य

विश्व बौद्धिक सम्पत्ति दिवसको मूल उद्देश्य जनतालाई बौद्धिक सम्पत्तिको महत्वबारे जानकारी गराउनु र नवप्रवर्तन तथा सिर्जनात्मक कार्यमा संलग्न व्यक्तिहरूलाई सम्मानित गर्नु हो। साथै, यसले देशको आर्थिक तथा सामाजिक विकासमा बौद्धिक सम्पत्तिको भूमिका औंल्याउँछ।

प्रत्येक वर्षको विषयवस्तु (Theme)

हरेक वर्ष WIPO ले फरक-फरक विषयवस्तु (theme) चयन गर्दछ, जसअनुसार कार्यक्रम तथा छलफलहरू गरिन्छ। ती विषयवस्तुले विभिन्न पेशागत समूह—जस्तै कलाकार, वैज्ञानिक, व्यवसायी, युवा वा महिला आविष्कारकर्ताहरू—प्रति विशेष ध्यान दिन्छ।

नेपालको सन्दर्भमा

नेपालमा पनि बौद्धिक सम्पत्तिको संरक्षणमा चासो बढ्दै गएको छ। सरकारी तथा गैरसरकारी निकायहरू, जस्तै उद्योग विभाग, नेपाल प्रतिलिपि अधिकार रजिष्ट्रारको कार्यालय, तथा व्यक्तिगत आविष्कारकर्ताहरू यो क्षेत्रमा सक्रिय छन्। तथापि, अझै धेरै सुधारको खाँचो छ—जस्तो कि जनचेतना अभाव, कानुनी कार्यान्वयनमा कमजोरी, र प्रविधिको उपयोगमा ढिलाइ।

निष्कर्ष

विश्व बौद्धिक सम्पत्ति दिवस सिर्जनशीलता र आविष्कारप्रतिको हाम्रो सम्मानको दिन हो। यसले कलाकार, वैज्ञानिक, इन्जिनियर, लेखक, र डिजाईनरहरूको कामको कदर गर्ने अवसर दिन्छ। नेपालजस्तो विकासोन्मुख देशका लागि बौद्धिक सम्पत्तिको महत्व अझ बढी छ, जहाँ नवप्रवर्तनमार्फत दीगो विकासको बाटो खोल्न सकिन्छ।